Lawaseptyki. Sprawdzone produkty do usuwania biofilmu, zanieczyszczeń i nawilżania rany.

Każda rana - niezależnie czy jest to skaleczenie, większe zranienie, rana pooperacyjna - może stać się raną zakażoną.

Prewencja zakażenia rany jest kluczowa nie tylko dla ochrony zdrowia pacjenta, ale też zmniejszania środków potrzebnych na leczenie - kosztów i czasu.

W wytycznych z 2019 r. Forum Leczenia Ran oraz 2020 r. wskazuje lawaseptyki jako środek pierwszego użycia w postępowaniu z raną.

Obok zabezpieczenia ran plastrami zalecane jest również ich oczyszczanie.

Dlaczego stosowanie lawaseptyków wpływa korzystnie na proces gojenia ran

Aby skutecznie leczyć ranę - szczególnie ranę trudną, przewlekłą - istotne są:

• Nawilżanie
• Oczyszczanie
• Usuwanie biofilmu i zapobieganie jego powstawaniu

Jak pisaliśmy już w jednym artykule (zobacz materiał na temat leczenia ran w środowisku wilgotnym) nawilżanie rany przyspiesza proces leczenia nawet o 50%.

Z kolei oczyszczanie pozwala usunąć biofilm bakteryjny blokujący leczenie i przyczyniający się do zakażeń.

Efekt nawilżenia, oczyszczenia oraz zapobiegania powstawania biofilmu można osiągnąć z pomocą lawaseptyków.

Czym są lawaseptyki

Lawaseptyki w swoim składzie mają przynajmniej jeden ze składników:

• poliheksanid biguanidu (PHMB)
• betainę

Jeśli w lawaseptyku występują oba składniki, ich działanie jest lepsze. Przykładem jest Prontosan.

Prontosan to wyrób medyczny klasy III. Dodajmy, że w 2019 roku wyszła dyrektywa stanowiąca, że każdy wyrób medyczny musi być poparty badaniami.

Prontosan jest lepszym (zawiera PHMB i betainę) ekwiwalentem preparatu SutriSept (o tym samym przeznaczeniu).

Rozporządzenie stanowiące o składzie oraz przeznaczeniu lawaseptyków znajdziecie Państwo w konsensusie Kramera*. Radzimy nie sugerować się interpretacjami, a sięgnąć bezpośrednio do źródła:

*A.Kramer, Konsensus dotyczący antyseptyki ran: stan wiedzy na marzec 2019 r.

Tutaj na marginesie musimy dodać, że Octenilin nie może być uznany za lawaseptyk bo zawiera substancję bójczą - oktenidynę.

Auty lawaseptyków:

• oczyszczają ranę,
• izolują powierzchnię rany od środowiska zewnętrznego tworząc powłokę ochronną,
• wypełniają przestrzeń między powierzchnią rany a opatrunkiem, co zapobiega przywieraniu opatrunku do powierzchni ran,
• nawilżają rany, dzięki czemu znacznie skraca się proces gojenia,
• bardzo niska cytotoksyczność,
• może być stosowany długotrwale
• bezbolesne zastosowanie,
• usuwają:
• zabrudzenia,
• biofilm bakteryjny,
• pozostałości wysięku z rany
• pozostałości wyschniętych tkanek i strupów,
• włóknik.

Pozostałe cechy lawaseptyków:

• osiągają skuteczne stężenie przeciwdrobnoustrojowe w miejscu działania,
• nie powoduje powstawania oporności,
• nie powoduje reakcji alergicznych i toksycznych efektów ubocznych,
• nie uszkadza tkanek oraz ich nie barwi,
• jest jałowy,
• ma tolerancję materiałową względem narzędzi,

Poniżej opisujemy typowe zastosowania lawaseptyków

Usuwanie biofilmu z pomocą lawaseptyku

Cytując za mgr Elżbietą Szkiler „Bakterie w formie biofilmowej odpowiadają nawet za 80% infekcji szpitalnych”

Biofilm bakteryjny może być usuwany jedynie metodami mechanicznymi. W grę wchodzi zarówno płukanie, jak i tarcie z pomocą debridementów (specjalistycznych opatrunków do tego przeznaczonych; debridement – ang. oczyszczanie):

np. Debrisoft, Schulke Wound Pad, Prontosan Debridement Pad.

Warto dodać, że biofilm jest częściowo odporny na działanie antyseptyków (a także odporny na działanie antybiotyków) - jak tłumaczy mgr Elżbieta Szkiler (źródło w bibliografii na dole tekstu)

Prontosan jest polecany do przemywania ran również dlatego, że wykazuje przedłużony efekt działania. Substancja nawilżająca która zawiera poliheksanidynę biguanidu co zapobiega powstawaniu biofilmu w ranie.

Połączenie tych dwóch składników wykazuje znikomą cytotoksyczność. Dzięki temu preparat nie jest szkodliwy np. dla oka.

Preparatem o niższej cytotoksyczności od Prontosanu jest Lavasept - dostępny tylko na rynku zachodnim. Wszystkie inne preparaty wykazują wyższą cytotoksyczność:

• nieznacznie wyższą - inne lawaseptyki
• znacznie wyższą - antyseptyki (jest to oczywiste z uwagi na zastosowanie innych substancji bójczych)

Dane na podstawie wewnętrznej prezentacji firmy B.Braun

 

Terapia głębokich ran

Do głębokich ran zalecany jest Prontosan Żel - aby stale nawilżać ranę i przeciwdziałać powstawaniu biofilmu. W głębokiej ranie można zostawić Prontosan, a samą ranę zabezpieczyć plastrem/opatrunkiem. Efekt żelu utrzymuje się do 3 dni, czyli przez ten czas nie ma konieczności codziennego sprawdzania rany i jej ponownego oczyszczania.

Butelki Preparatu w żelu są droższe, ale przekładają się pozytywnie na wynik ekonomiczny związany z ilością wykorzystania środka, a także czas potrzebny do zabiegów.

Żel stosowany jest do wszelkiego rodzaju ran problematycznych z utrudnionym dostępem. Np. takich, w których należy założyć żel, aby dobrze wypełnił kieszenie rany.

Opracowanie łożyska rany z pomocą padów

Do opracowania łożyska rany stosuje się także gąbki oczyszczające powierzchnie. Powodują odpowiednie tarcie, które dogłębnie oczyszcza ranę z martwych tkanek i włóknika.

Przykładami są:

• Schulke Wound Pad
• Debrisoft
• Prontosan Debridemend Pad

Pad można stosować na sucho, jak i po nasączeniu lawaseptykiem. W tym drugim przypadku zbiera się przyschnięte zanieczyszczenia.

Ranę szoruje się na tyle delikatnie by nie uszkodzić tkanek oraz nie wywołać bólu u pacjenta, ale też na tyle stanowczo by zanieczyszczenia schodziły. W razie potrzeby zabieg można powtórzyć.

 

Oczyszczanie ran, oparzeń o dużej powierzchni, bez narażenia pacjenta na wchłanianie szkodliwej substancji (cytotoksycznej)

Obszerne rany, oparzenia zabezpiecza się, oczyszcza preparatem Prontosan roztwór lub Prontosan X-gel (tubka) o stałej konsystencji.

Po usztywnieniu żel nie spływa, dzięki czemu od razu można go przykryć jałowym opatrunkiem i czekać na poprawę stanu rany.

Fazy rozwoju zakażenia i metody przeciwdziałania infekcjom

• zasiedlenie
• kolonizacja
• miejscowa infekcja
• rozprzestrzenianie się infekcji
• infekcja systemowa

Jeżeli infekcja znajduje się jeszcze w fazie zasiedlenia lub w kolonizacji, wystarczy zadziałać miejscowo tylko jednym środkiem dezynfekcyjnym - lawaseptykiem lub antyseptykiem.

W przypadku gdy rozpoczęła się już infekcja miejscowa, albo nastąpiły dalszej fazy infekcji, obok leczenia samej rany należy rozwinąć wachlarz środków przeciwzapalnych o miejscowe lub ogólnoustrojowe.

Generalna zasada zastosowania środków powierzchniowych do ran

• Oczyszczanie i nawilżanie rany – lawaseptyk (przez cały okres leczenia)
• Stan zapalny w ranie - antyseptyk (tylko do zwalczania zakażenia)

Warto podkreślić że lawaseptyki muszą być stosowane od początku procesu leczenia rany, w prewencji zakażeń, do oczyszczania, a także w dalszych fazach walki z infekcją -  w trakcie zapalenia, do nawilżania ran.

To preparaty, które w odróżnieniu od antyseptyków, mogą być stosowane we wszystkich fazach gojenia się ran, bez ograniczeń czasowych.

Lawaseptyki mogą być stosowane w połączeniu z antyseptykami oraz opatrunkami z jonami srebra.

Lawaseptyki są środkiem bezinwazyjnym (nie wykazują cytotoksyczności i są jałowe), przez co są skuteczne w momencie kiedy na ranę nie można zadziałać żadnym innym preparatem.

O bezinwazyjności może świadczyć analogia:

"do rany bez problemu można zastosować preparat, który również można wlać sobie do oka".

Jest to środek delikatny jak oczyszczona woda, a zarazem skuteczny leczniczo.

Antyseptyki stosujemy głównie do zwalczania infekcji w ranie. Nie mają one jednak właściwości nawilżających.

Antyseptyki zaleca się używać w momencie pojawienia się objawów infekcji:

• Zaczerwienienie wokół rany,
• Gorączka u pacjenta,
• Wysięk z rany
• Odoru,
• Włóknika.

Kompatybilność antyseptyków względem siebie

Ważne, aby oba stosowane środki były ze sobą kompatybilne – najlepiej wywodzące się z jednego systemu leczenia ran -  to znaczy lawaseptyk z dodatkiem substancji antybakteryjnej nie powinien tworzyć niezgodności farmaceutycznej i chemicznej ze stosowanymi antyseptykami, albo opatrunkami. Pod uwagę należy wziąć także działanie opatrunków przeciwbakteryjnych, które zwykle nie są kompatybilne z antyseptykami (chodzi o opatrunki z aktywnym srebrem Ag)

Lawaseptyki stosowane są do szybkiego i skutecznego oczyszczania rany. Ich zadaniem jest zapobieganie i uswanie biofilmu bakteryjnego. Poza tym nawilżają ranę i tworzą warunki dogodne do jej gojenia. Jeżeli rana nie jest zanieczyszczona pozwalają utrzymywać wilgoć opatrunków.

Dodatkowe zastosowanie lawaseptyków pozwala polewać zaschnięte opatrunki, po czym bezboleśnie je zdejmować (podobnie jak roztwór soli fizjologicznej).

Lawaseptyki nie wchodzą negatywne reakcje z antyseptykami, dlatego można je stosować wraz z:

• Opatrunkami i maściami z PVP jodem,
• Plastrami z aktywnym srebrem Ag,
• Antyseptykami.

Opatrunkami z jonami srebra nie mogą być łączone z:

• roztworem - jak Octenisept, Braunol, PVP-jody
• Wodą utlenioną (swoją drogą, woda utleniona jest mało efektywnym środkiem),
• solą fizjologiczną,
• kwasem bornym,
• rywanolem.

Lawaseptyki można aplikować różnymi metodami:

• przecierać ranę nawilżonym gazikiem,
• bezpośrednio rozprowadzać z pojemnika na ranę,
• nawilżyć opatrunek, albo gazik i nałożyć na ranę aby usunąć biofilm lub skrzep.

Podsumowanie

Lawaseptyki charakteryzują się wysoką tolerancją dla skóry i tkanek, dzięki czemu ich użycie jest nieszkodliwe dla gojącej się rany (w różnych fazach gojenia)

Są dostosowane do wielokrotnego, powtarzalnego użycia. Większość z nich jest odpowiednia dla wszystkich rodzajów ran.

Na marginesie dodajmy, że jeżeli stosowane środki leczenia ran nie działają przez 2 dni (do 4 dni) - to znaczy, że nie dochodzi do poprawienia stanu rany. Należy wtedy zmienić metodę leczenia. Wiąże się to głównie z zastosowaniem innych środków leczniczych - opatrunków, substancji, metod oczyszczania / nawilżania itd.

Jeżeli brzegi rany robią się białe, oznacza to że tkanki wokół rany są martwe, co utrudnia gojenie. Może pojawić się tam martwica.

Tutaj podkreślane jest uniwersalne zastosowanie lawaseptyków, bo obok nawilżania rany i usuwania biofilmu, przyczyniają się również do usuwania martwych tkanek.

Wykorzystanie tego typu nowoczesnych środków sprawia, że powoli odchodzi się od chirurgicznego oczyszczania z martwicy, z uwagi na wysoką traumatyczność dla tkanek i pacjenta.

Lawaseptyk jest zarówno środkiem prewencyjnym, który zapobiega powstawaniu martwicy w ranie i pojawianie się biofilmu (który de facto na ranie pojawia się nieustannie, dlatego kluczowe jest regularne oczyszczanie ran).

Wykorzystanie środków prewencyjnych nie tylko przyspiesza leczenie rany, ale także zmniejsza komplikacje jej czasowego zaniedbania. Przede wszystkim może uchronić przed poważniejszą infekcją. W procesie gojenia rany należy wprowadzić racjonalną dietę oraz aktywność fizyczną, która ma duże znaczenia podczas leczenia.

Z reguły lawaseptyki zachowują długą skuteczność działania po otwarciu butelki. Prontosan roztwór oraz Octenilin w płynie można stosować przez 8 tygodni po pierwszym otwarciu. 

Źródła:

• A.Kramer, Konsensus dotyczący antyseptyki ran: stan wiedzy na marzec 2019 r.
• PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ U WCZEŚNIAKÓW I NOWORODKÓW - JAKI ANTYSEPTYK WYBRAĆ? http://evereth.home.pl/archiwum-pdf/FZ/2020/2/3.pdf
• Jak zapobiegać tworzeniu się biofilmu bakteryjnego? https://everethnews.pl/newsy/jak-zapobiegac-tworzeniu-sie-biofilmu-bakteryjnego/ dostęp 3.03.2020 r.

W opracowaniu materiałów do tekstu pomogła nam Małgorzata Wojciechowska, przedstawicielka firmy B.Braun. Wielkie dzięki!